サンスクリット語学習者におなじみの、
SHABDA
MANJARI by R.S. Vadhyar & Sons
そこで紹介されていた、あまり見かけない言葉、「तस्थिवस् 」。
言葉の生成がどうなってるのか気になったので調べてみました。
Page
57 Paradigm 89 सकारान्तः नपुंसकलिङ्गः तस्थिवस् शब्दः (That
which has stood)
तस्थिवत् तस्थुवी तस्थिवांसि
This
paradigm is not introduced in LSK. Thus it drew my attention. I
could tell it was ष्ठा-धातु in लिट् with क्वसुँ-आदेश, but
for the declension in 1/2, which involves भ, I needed to consult सिद्धान्तकौमुदी for हलन्तपुंलिङ्ग सेदिवस्-शब्द.
こちらにずらりと書いた計算式のようなものは、
約2500年前に作られたパーニニ・スートラという
サンスクリット語を基にしたメタ言語(人工言語)で、
サンスクリット語の文法体系を表しています。
現代のプログラム言語の元祖と言われているように、
サンスクリット語の言葉を生成する仕組みを指示や定義の形で表しています。
Derivation of the प्रातिपदिक तस्थिवस्
स्था + लिट् 3.2.115 परोक्षे लिट् । ~ भूते धातोः
प्रत्ययः परश्च
स्था + क्वसुँ 3.2.107 क्वसुश्च । ~ लिटः
स्था + इट् वस् 7.2.35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः ।
स्था स्था + इवस् 6.1.8 लिटि धातोरनभ्यासस्य । ~ प्रथमस्य
एकाचः द्वे
स्थ स्था + इवस् 7.4.59 ह्रस्वः । ~ अभ्यासस्य
थ स्था + इवस् 7.4.60 शर्पूर्वाः खयः । ~ अभ्यासस्य
त स्था + इवस् 8.2.54 अभ्यासे चर्च । ~ झलाम्
त स्थ् + इवस् 6.4.68 आतो लोप इटि च । ~ अचु क्ङिति आर्धधातुके
तस्थिवस्
Declension of प्रातिपदिक तस्थिवस् in
neuter
तस्थिवस् + सुँ 1/1 4.1.2 स्वौजस्....। ~ ङ्याप्प्रातिपदिकात् प्रत्ययः परश्च
तस्थिवस् 7.1.23
स्वमोर्नपुंसकात् । ~ लुक्
तस्थिवद् 8.2.72
वसुस्रंसुध्वंस्वनडुहां दः ।
तस्थिवत् 8.4.56
वावसाने । ~ चर् झलाम्
तस्थिवस् + औ 1/2 4.1.2 स्वौजस्....। ~ ङ्याप्प्रातिपदिकात् प्रत्ययः परश्च
तस्थिवस् + शी 7.1.19
नपुंसकाच्च । ~ औङः शी
भसंज्ञा for तस्थिवस् 1.4.18 यचि भम् । ~ स्वादिषु
असर्वनामस्थाने
तस्थि उ अ स् + ई 6.4.131
वसोः संप्रसारणम् ।
तस्थि उ स् + ई 6.1.108 संप्रसारणाच्च । ~ पूर्वरूपम्
अचि संहितायाम्
त स्थ् उ स् + ई इट्-आगम should
not have come when संप्रसारण is to happen.
(SK) अन्तरङ्गेऽपि इडातमः संप्रसारणविषये न प्रवर्तते, (प. 57) अकृतव्यूहाः
पाणिनीयाः। इति परिभाषया
त स्थ् उ ष् + ई 8.3.59 आदेशप्रत्यययोः। ~ सः
मूर्धन्यः
तस्थुषी
तस्थिवस् + जस् 1/1 4.1.2 स्वौजस्....। ~ ङ्याप्प्रातिपदिकात् प्रत्ययः परश्च
तस्थिवस् + शि 7.1.20
जस्शसोः शिः । नपुंसकात्
सर्वनामस्थानसंज्ञा for शि 1.1.42
शि सर्वनामस्थानम् ।
तस्थिव नुम् स् + इ 7.1.72
नपुंसकस्य झलचः । ~ सर्वनामस्थाने नुम्
तस्थिवा न् स् + इ 6.4.10
सान्त महतः संयोगस्य । ~ न उपधायाः दीर्घः
तस्थिवांस् + इ 8.3.24
नश्चापदान्तस्य झलि । ~ मः अनुस्वारः
तस्थिवांसि 8.3.59
आदेशप्रत्यययोः। ~ सः मूर्धन्यः